उद्योजकांच्या नजरेतून - सेवा व्यवसाय आणि उत्पादन व्यवसाय

​नमस्कार मित्रांनो, उद्योजक हे वेगवेगळ्या प्रकारचे उद्योग करत असतात, यामध्ये सर्विस बिझनेस असतात किंवा प्रॉडक्ट बिझनेस असतात. तर प्रॉडक्ट आणि सर्विस बिझनेस म्हणजे नक्की काय आणि त्यामधील फरक काय आहे ते आपण यामध्ये पाहणार आहोत. आणि या व्यतिरिक्त मी तुम्हाला आणखी एक बिझनेसचा प्रकार सांगणार आहे आणि तो आहे प्लॅटफॉर्म. ती काय आहे आहे आणि या नव्या युगामध्ये ती कशी वापरली जाते ते आपण पाहणार आहोत. 
तर आता आपण सुरुवात करूयात सर्विस बिझनेस पासून.

सर्विस बिझनेस: 
सर्विस बिझनेस सुरु करायला अतिशय सोपे असतात. लगेच कोणीही फ्रीलान्सर म्हणून काम करू शकतो. कंसल्टंट, वेब डिझाइनर किंवा ट्रेनर होऊ शकता. त्यासाठी फक्त तुम्हाला स्किल शिकणं गरजेचं आहे. आणि ते स्किल शिकल्यानंतर तुम्ही सर्विस द्यायला सुरुवात करू शकता. सर्विस बिझनेस मध्ये तुम्ही जेवढा वेळ किंवा जे काही काम करता त्याचे तुम्ही पैसे घेता. म्हणजे तुमचा टाइम हा सर्विससाठी महत्वाचा आहे. आणि सर्विस ह्या कधीही साचून किंवा राखून ठेवता येत नाही. जर आपण एक प्रॉडक्ट विकत घेतलं तर ते आपल्या सोबत राहतं, परंतु सर्विस हि त्याच वेळी वापरावी लागते. तर सर्विस आणि प्रॉडक्ट बिझनेस मधला हा एक मुख्य फरक आहे. 

सर्विस बिझनेस हा उद्योजक अतिशय सुरुवातीला करतात. एकदम बेसिक फ्रीलान्सिंग जेव्हा त्यांना करायची असते तेव्हा करतात.  त्यांनतर पुढचा जो प्रकार आहे तो प्रॉडक्ट बिझनेस. 

प्रॉडक्ट बिझनेस:
प्रॉडक्ट बिझनेस मध्ये ज्या वस्तू किंवा गोष्टी आपल्याला हाताळता येतात किंवा आपण ज्यांना स्पर्श करू शकतो त्यांना फिजिकल प्रॉडक्ट असं म्हणतात. फिजिकल प्रॉडक्ट ची आपण विक्री करू शकतो त्याला प्रॉडक्ट बिझनेस असं म्हणतात. पण प्रॉडक्ट बिझनेस करताना तुम्हला त्या प्रॉडक्ट मधील एक्स्पर्ट तर व्हावं लागतंच आणि ते प्रॉडक्ट बनवायचं किंवा प्रोड्युस करायचं सेटअप देखील आवश्यक असतं. त्यासाठी कदाचित तुम्हाला एखादी फॅक्टरी उभी करावी लागेल. परंतु तो प्रॉडक्ट बनवण्यासाठी तो सेटअप असणं आवश्यक आहे. म्हणून प्रॉडक्ट बिझनेस हा थोडासा कॉम्प्लिकेटेड किंवा अवघड होतो. पण प्रॉडक्ट बिझनेस फायदा हा आहे की, त्यासाठी तुम्हाला सारखा तुमचा वेळ द्यावा लागत नाही. ते प्रॉडक्ट विकल्यानंतरच ते प्रॉडक्ट स्वतःची सर्विस ग्राहकांना देत असते. 

जर तुम्हाला तुमचा बिझनेस वाढवायचा असेल तर तुम्हाला प्रॉडक्ट बिझनेसमध्ये गेलं पाहिजे. सर्विस बिझनेसमध्ये तो बिझनेस मोठा करणं खूप कठीण आहे. एक व्यक्ती जोपर्यंत त्यात काम करते तोपर्यंत ती सर्विस देऊ शकते. पण प्रॉडक्ट बिझनेसमध्ये हाताखाली माणसं ठेऊन तुम्ही तुमचा बिझनेस करू शकता. आणि तुमचा प्रॉडक्ट हे मोठ्या संख्येने विकू देखील शकता. 

तर मित्रांनो आता जे आपण पाहिलं ते एक फिजिकल प्रॉडक्ट बद्दल पाहिलं. असं प्रॉडक्ट जे आपल्याला हाताळता येत किंवा त्याला आपण स्पर्श करू शकतो. पण प्रॉडक्टमध्ये आणखी एक प्रकार आलेला आहे. इंटरनेटच्या वाढत्या वापरामुळे हा प्रकार आलेला आहे. ज्याला आपण डिजिटल प्रॉडक्ट असं म्हणतो. डिजिटल प्रॉडक्ट हे डाउनलोडेबल असतात किंवा ऑनलाईन आपल्याला बघता येतात. 
उदाहरणार्थ, म्युजिक. गाणी बनवणं हा एक डिजिटल प्रॉडक्ट आहे. आणि हा जो व्हिडीओ बनवत आहे तो सुद्धा एक डिजिटल प्रॉडक्ट आहे. आणि जर हा व्हिडीओ मी तुम्हाला विकला तर मी तुम्हाला एक डिजिटल प्रॉडक्ट विकणार आहे. किंवा नेटभेटचे काही ऑनलाईन व्हिडीओ कोर्सेस असतात तर ते सुद्धा डिजिटल प्रॉडक्ट आहेत. 

डिजिटल प्रॉडक्ट हे खूप प्रॉफिट मिळवून देणारे असतात. आणि डिजिटल प्रॉडक्ट तसं बनवणं खूप सोपं असत. करणं तुम्हाला त्यासाठी मोठा सेटअप करावा लागत नाही. तुम्ही सहजपणे दोघितलं प्रॉडक्ट बनवू शकता. डिजिटल प्रॉडक्ट बनवण्याचा मुख्य फायदा म्हणजे त्याला खूप जास्त स्केलप करता येत, त्याच तुम्हाला प्रोडक्शन करायचं नसत, तुम्हाला त्याच शिपिंग करायचं नसत. ते फक्त इंटरनेट वरून डाउनलोड करता येतात. त्यामुळे ते प्रॉडक्ट तुम्ही एकाला विकलं किंवा दहा लोकांना विकलं तरी त्याची बनवणायची कॉस्ट हि जास्त नसते खूपच कमी असते. त्यामुळे तुमचं ते प्रॉडक्ट खूप जास्त स्केलेबल आणि प्रोफीटेबल असत. 

हल्ली तुम्ही कदाचित SAAS  (Software As a Solution ) हा शब्द ऐकलं असेल. हे सॉफ्टवेअर आता डिजिटल प्रॉडक्ट झालेलं आहे. आधी ते फिजिकल प्रॉडक्ट होतं. पूर्वी आपण सॉफ्टवेअर CD मध्ये विकत घ्यायचो किंवा ते डाउनलोड करून घ्यायचो. आणि ते आपल्या कॉम्पुटरमध्ये इन्स्टॉल करून घेतलं की ती आपली लोकल कॉपी व्हायची. म्हणजे तेव्हा ते प्रॉडक्ट होतं. परंतु आता इंटरनेटच्या वापरामुळे सॉफ्टवेअर आपल्याला इन्स्टॉल करावं लागत नाही. किंवा डाउनलोड करावं लागत नाही. सॉफ्टवेअर चे आपल्याला एकत्रित पैसे द्यावे लागत नाही. जेवढं आपण सॉफ्टवेअर वापरू तेवढंच आपण त्याचे पैसे देऊ. त्यामुळे आता सॉफ्टवेअर चा प्रॉडक्ट आणि सर्विस अश्यात बदल झालेला आहे. उदा. ड्रॉपबॉक्स. हि एक चांगली स्टोरेज सेवा आहे. हे एक SAAS  (Software As a Solution )  च एक चांगलं उदाहरण आहे. किंवा जीमेल आहे. ते सुद्धा हल्ली ऑफिसेस साठी वापरलं जात. हे सुद्धा एक SAAS  (Software As a Solution ) च उदाहरण आहे. हा एक चांगला आणि प्रोफीटेबल बिझनेस आहे. तर मित्रांनो त्याही पुढे जाऊन हल्ली आणखी एक प्रकार आलेला आहे त्याला प्लॅटफॉर्म बिझनेस असं म्हणतात. 

प्लॅटफॉर्म बिझनेस :
हा अतिशय इंटरेस्टिंग बिझनेस, स्केलेबल आणि खूप प्रोफीटेबल बिझनेस आहे. प्लॅटफॉर्म बिझनेस च उदाहरण म्हणजे ओला किंवा उंबर हे जे अँप्लिकेशन्स आहेत ते प्लॅटफॉर्म्स आहेत.  तो एक प्लॅटफॉर्म तयार आहे ज्यावर विविध ड्रायव्हर्स कार्स घेऊन येतात आणि विविध ग्राहक आपली गरज देऊन एखादी कार बुक करतात. किंवा quiker किंवा OLX.COM हा एक प्लॅटफॉर्म आहे. OLX.COM हा एक जुन्या वस्तू विकण्याचा एक प्लॅटफॉर्म  आहे. ज्यावर ग्राहक जुन्या वस्तू घ्यायला येतात. आणि सेलर्स जुन्या वस्तू विकायला येतात. प्लॅटफॉर्म मध्ये तुम्हाला फक्त एक बाजारपेठ तयार करायची असते, आणि त्या बाजारपेठेत दोनही व्यक्ती येतात वस्तू विकणारा आणि ती वस्तू विकत घेणारा. आणि ते येऊन त्याच्यावर बिझनेस करतात. गूगल प्ले हे सुद्धा अँड्रॉइड अँप्लिकेशन विकण्यासाठी एक प्लॅटफॉर्म आहे. त्यानंतर फेसबुक हे देखील एक प्लॅटफॉर्म च उदाहरण आहे. फेसबुकवर बरेचसे अँप्स बनत असतात. किंवा बनत असतात. ते आपण फेसबुकवर ते अँप विकत घेत असतो किंवा वापरात असतो. तर मित्रांनो प्लॅटफॉर्म बिझनेस हा खूप प्रॉफिट मिळवून देणारा बिझनेस आहे. आणि खूप लवकर मोठा होणार देखील बिझनेस आहे. परंतु तो तेवढाच कठीण किंवा अवघड देखील आहे. 

आता सांगितलेल्या चारही प्रकारात उद्योजक आपला बिझनेस सुरु करू शकतात. जर मी नेटभेट च उदाहरण दिलं तर सुरुवातीला मी वेब डिझाईनिंग करत होतो. तेव्हा मी लोकांच्या वेब साईट्स बनवून देत होतो,तेव्हा मी सर्विस बिझनेसमध्ये होतो. परंतु तेव्हा एक लिमिटेशन होतं.  एक व्यक्ती एका वेळेला एवढाच काम करू शकते किंवा एवढ्याच वेब साईट्स बनवू शकतो. त्याला मोठं करणं थोडं कठीण होतं. 

त्यानंतर मी पोदुकट बिझनेस कडे वळलो. तेव्हा मी इ-कॉमर्स बिझनेस सुरु केला. त्यामध्ये टी- शर्ट्स, पुस्तके इ. विकायला सुरु केलं. तर तो एक प्रॉडक्ट बिझनेस होता.  त्या बिझनेस पासून नंतर मी डिजिटल प्रॉडक्ट कडे वळलो. जसे आता नेटभेटचे ऑनलाईन कोर्सेस आम्ही बनवून विकतो ते आहेत डिजिटल प्रॉडक्ट. ते कोर्स मी एकदाच बनवतो त्यानंतर ते वारंवार विकतो त्याला डिजिटल प्रॉडक्ट असं म्हणतात.  आणि आता नेटभेट हा एक शैक्षणिक प्लॅटफॉर्म म्हणून प्रसिद्ध करत आहोत. कोणत्याही विषयातील एक्स्पर्ट स्वतःचा व्हिडीओ कोर्स बनवू शकतात आणि तो विध्यार्थ्यांना विकू शकतात. आणि ते नेटभेटच्या प्लॅटफॉर्मवर विकू शकतात. तर मित्रांनो आता नेटभेट हा प्लॅटफॉर्म बिझनेस बनला आहे. 

एक उद्योजक म्हणून सर्विस बिझनेस, प्रॉडक्टमध्ये फिजिकल आणि डिजिटल प्रॉडक्ट्स आणि त्यानंतर प्लॅटफॉर्म बिझनेस हा जो असा मार्ग आहे. त्यावरून आपल्याला गेलं पाहिजे. परंतु हा मार्ग आपण असाच अवलंबला पाहिजे असं नाहीये. तुम्ही कोणताही बिझनेस ने सुरुवात करू शकता. 
मला खात्री आहे की या बिझनेस चे प्रकार पाहिल्यानंतर तुमहाला कोणत्या दिशेने आपला बिझनेस न्यायचा आहे किंवा कोणत्या प्रकारचा बिझनेस करायचा आहे त्याची कल्पना अली असेल. 
ऑल द बेस्ट ! धन्यवाद !!